Utrzymujące się przez długi czas napięcie może prowadzić do wielu problemów zdrowotnych, dlatego zarządzanie stresem jest niezwykle ważne dla utrzymania dobrostanu psychofizycznego. Sam mechanizm stresu polega na pobudzaniu dwóch układów. Pierwszym z nich jest gruczoł przysadki pośrednio stymulujący wydzielanie kortyzolu. Drugim –współczulny układ nerwowy odpowiedzialny za aktywację kory nadnerczy, produkującej adrenalinę oraz noradrenalinę¹. Jak zadbać o obniżenie kortyzolu i dlaczego jest to tak istotne?

Kortyzol, czyli hormon stresu – jak działa

Kortyzol (inaczej hydrokortyzon) jest hormonem wydzielanym według określonego rytmu dobowego, choć jego stężenie zwiększa się przede wszystkim w sytuacjach stresowych. Taka reakcja ma za zadanie przygotować organizm do „walki lub ucieczki” i ułatwić mobilizację sił do działania. Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że wydzielanie kortyzolu przez korę nadnerczy niesie ze sobą same pozytywne skutki. Zalicza się do nich m.in.:

• zwężenie naczyń krwionośnych,
• przyspieszenie akcji serca,
• wzrost ciśnienia krwi,
• wzrost stężenia glukozy we krwi,
• poprawę kurczliwości mięśni poprzez uwolnienie wapnia z kości.

Problem pojawia się w momencie, kiedy podwyższony poziom kortyzolu utrzymuje się przez dłuższy czas, ponieważ wiąże się to z ryzykiem wielu negatywnych dla zdrowia konsekwencji².

Objawy wysokiego kortyzolu

Objawy podwyższonego kortyzolu są odczuwalne w codziennym życiu, choć łatwo przeoczyć pierwsze symptomy osłabienia organizmu.

Nadmiar tego hormonu może być przyczyną uciążliwego bólu głowy i uczucia wyczerpania, a w dłuższej perspektywie – nadciśnienia oraz tachykardii. Immunosupresyjne działanie hydrokortyzonu powoduje spadek odporności organizmu i zwiększoną zapadalność na infekcje. Zaburzenia metaboliczne oraz podwyższone uwalnianie wapnia z kości skutkują insulinoopornością oraz osteoporozą. Odpowiedzią organizmu na wzrost kortyzolu jest też spadek poziomu testosteronu, czyli hormonu o działaniu anabolicznym².

W literaturze wskazuje się, że przewlekły nadmiar glikokortykosteroidów, w tym kortyzolu, może prowadzić do tzw. zespołu Cushinga. Jego objawami są:

• otyłość tułowia z pominięciem kończyn, 
• nadmierne owłosienie u kobiet,
• zaburzenia czynności gonad,
• zaburzenia metaboliczne.

Wysoki poziom kortyzolu przyczynia się też do wahań nastroju, bezsenności oraz zaburzeń koncentracji i pamięci³.

Kiedy warto zbadać poziom kortyzolu

Badania kortyzolu warto wykonać, kiedy czujemy utrzymujące się przez długi czas napięcie nerwowe, niezależnie od jego przyczyny (np. nadmierne obciążenie obowiązkami w pracy, relacje rodzinne, traumatyczne wydarzenie). Koszt badania nie jest wysoki i waha się od kilkudziesięciu do około 100 zł w zależności od placówki.

Zaleca się, aby badanie przeprowadzić w godzinach porannych, a w poprzedzającym je czasie ograniczyć narażenie na stresory, aby wyniki były możliwie miarodajne. W jaki sposób je interpretować? Za normę kortyzolu uważa się przedział między 7 a 25 mikrogramów na decylitr w godzinach porannych oraz od 2 do 9 mikrogramów na decylitr w godzinach wieczornych⁴. Podwyższony poziom kortyzolu Podwyższony poziom kortyzolu należy skonsultować z lekarzem, ponieważ może to być wskazanie do dalszych badań.

Jak obniżyć poziom kortyzolu

Istnieje wiele naturalnych sposobów na obniżenie poziomu kortyzolu. Wśród nich można wymienić regularną aktywność fizyczną, zbilansowaną dietę oraz zachowanie higieny snu. Warto jednak pamiętać, że najlepsze efekty przynosi trwałe wdrożenie zmian codziennej rutyny.

1. Grygorczuk A. Pojęcie stresu w medycynie i psychologii. Psychiatria 2008; 5(3): 111-115.
2. Bagrowski B. Szkodliwy wpływ długotrwałego stresu na stan układu ruchu. Edukacja Biologiczna i Środowiskowa 2018; 3: 10-15.
3. Adamczak-Ratajczak A. Rytmy okołodobowe melatoniny i kortyzolu w wybranych chorobach neurologicznych. Rozprawa doktorska. Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Poznań 2014.
4. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/99731,kortyzol-norma-badanie-podwyzszony-poziom [dostęp: 6.11.2023 r.].