W mediach często można usłyszeć, że szybkie tempo życia i wysokie wymagania, jakie stawiamy sobie na co dzień, powodują, że nasze organizmy są narażone na stres. Jak należy rozumieć pojęcie stresu i czy przewlekły stres jest szkodliwy?

Stres – co to jest i jakie przynosi skutki

Warto zacząć od zadania sobie pytania, co to jest stres. W psychologii i medycynie definiuje się go na wiele sposobów, a sama koncepcja stresu ewoluuje od lat 50. ubiegłego wieku. Jedna z najprostszych definicji określa stres jako złożoną reakcję organizmu na wszelkiego rodzaju bodźce, tzw. stresory¹.

Stres można podzielić na eustres oraz dystres, czyli odpowiednio – mobilizujące pobudzenie oraz reakcję negatywną, przejawiającą się poczuciem braku kontroli nad sytuacją. Na czym polega różnica między tymi stanami?

O ile krótkotrwały stres w pracy, np. podczas wystąpienia publicznego, może działać motywująco, stres przewlekły, będący wynikiem np. nawału obowiązków, prędzej czy później doprowadzi do dystresu.

Eustres i dystres u każdego z nas pojawia się przy nieco innym obciążeniu organizmu. Dlatego ta sama sytuacja może być odbierana przez dwie osoby w zupełnie różny sposób.

Skutki stresu obejmują pobudzenie w organizmie człowieka dwóch układów:

• gruczołu przysadki wydzielającego hormon adrenokortykotropowy, który powoduje m.in. wydzielanie kortyzolu;
• współczulnego układu nerwowego, który aktywuje rdzeń nadnerczy produkujący m.in. epinefrynę i norepinefrynę.

Stres ma na celu zmobilizowanie organizmu człowieka do uruchomienia reakcji „walcz lub uciekaj”, aby możliwe było szybkie podejmowanie efektywnych decyzji².

Objawy stresu

Pierwsze objawy stresu odczuwalne są bardzo szybko i należy do nich zaliczyć:

• wzmożoną reakcję układu krążenia, 
• zwiększoną częstotliwość oddychania,
• zwiększony przepływ krwi do mięśni,
• zwiększoną aktywność umysłową i fizyczną.

Objawy silnego stresu to mdłości, zawroty głowy, uczucie suchości w ustach, a także rozdrażnienie, apatia i problemy ze snem.

Jeżeli taka krótkotrwała mobilizacja doprowadzi do rozwiązania problemu (co w literaturze określa się barwnie jako likwidację stresora) [2], może dojść do powstania ogólnego zespołu adaptacyjnego (ang. general adaptation syndrome, GAS). GAS można podzielić na trzy etapy:

• alarmu – odczuwamy działanie stresorów i mobilizujemy siły w celu odparcia ataku;
• odporności – organizm opiera się stresorom, działając powyżej optymalnej normy;
• wyczerpania – w sytuacji, kiedy odpowiedź stresowa nie prowadzi do pokonania oporu bodźca, spada odporność organizmu i dochodzi do jego wyczerpania.

Kiedy stres może być groźny dla zdrowia

O ile sporadycznie występująca reakcja stresowa nie jest szkodliwa, a bywa nawet przydatna, przewlekły stres działa wyniszczająco na cały organizm. Wyniki badań potwierdzają, że może prowadzić do:

• schorzeń układu mięśniowego i kostnego,
• owrzodzeń żołądka i dwunastnicy,
• spadku odporności organizmu,
• nadciśnienia tętniczego,
• udaru mózgu,
• otyłości,
• zawału mięśnia sercowego,
• zaburzeń snu, depresji i nerwicy.

Co więcej, osoby żyjące pod dużą presją częściej sięgają po używki takie jak alkohol i papierosy³.

Sposoby na stres

Aktywne radzenie sobie ze stresem obejmuje wszelkiego rodzaju działania, jakie podejmujemy, aby zminimalizować negatywne skutki presji środowiskowej. Do sprawdzonych sposobów można zaliczyć aktywność fizyczną, ćwiczenia oddechowe i medytacyjne czy kontakt ze zwierzętami. Warto zapamiętać, że każdy z nas reaguje inaczej na stres nieco inaczej. U jednej osoby do rozładowania zgromadzonego napięcia rozładowania zgromadzonego napięcia wystarczy krótki spacer, inna może potrzebować na to więcej czasu.

W szczególnie wymagających sytuacjach warto rozważyć sięgnięcie po wsparcie farmakologiczne. Dobrym przykładem jest połączenie wyciągu z kozłka lekarskiego, melisy lekarskiej oraz mięty pieprzowej. Składniki te wykazują udowodnione działanie synergistyczne w uspokajającym wpływie na organizm⁴.

1. Kaczmarska A. i wsp. Problematyka stresu – przegląd koncepcji. Hygeia Public Health 2016; 51(4): 317-321.
2. Grygorczuk A. Pojęcie stresu w medycynie i psychologii. Psychiatria 2008; 5(3).
3. Gajda E. i wsp. Stres i jego skutki [w:] Aktywność fizyczna i problematyka stresu. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa 2020: 84-93.
4. Charakterystyka Produktu Leczniczego Persen^® Forte.