Czym jest stres?

Stres jest normalną, psychologiczną reakcją na różne nowe sytuacje, trudne wydarzenia i stawiane przed nami wymagania. Każdy z nas odczuwa go prawie codziennie, gdy podejmuje nowe wyzwania lub doświadcza zmiany. Są to czynniki, które nazywamy stresorami. W odpowiedzi na nie pojawiają się dwa typy reakcji:

Ciało ludzkie jest naturalnie przystosowane do odczuwania stresu i odpowiedniego reagowania na ten stan. Stres powoduje, że organizm może przystosować się do nowych wymagań czy zagrożeń. W tym kontekście odczuwanie stresu jest pozytywne, ponieważ sprawia, że stajemy się czujni, zmotywowani i gotowi do reakcji na zagrożenie.

Kiedy odczuwamy stres przed egzaminem, motywuje to nas do cięższej i dłuższej pracy, zmniejsza senność, wydłuża aktywność. Kiedy zdamy egzamin, odczuwamy ulgę, przyjemność, możemy odpocząć. Problem zaczyna się wówczas, gdy stresor staje się przewlekły (np. długotrwała choroba bliskiej osoby, trudna sytuacja w miejscu pracy) – niełatwo się wtedy od niego odizolować i zrelaksować, czyli odpocząć. W istocie wiele codziennych aktywności, takich jak płacenie rachunków, spędzanie czasu w korkach czy nadmiar obowiązków związanych z pracą, może spowodować stan, w którym przestajemy radzić sobie ze stresem.

W sytuacji zagrożenia nasz mózg uruchamia system alarmowy, który ma zapewnić nam bezpieczeństwo. Wydzielane są neuroprzekaźniki takie jak adrenalina i hormony (np. kortyzol), powodujące m.in.:

Pojawia się reakcja „uciekaj lub walcz”, która pozwala odpowiednio zareagować na stresor. Za koordynację różnych reakcji ciała na stres odpowiada autonomiczny układ nerwowy, sterujący takimi funkcjami, jak:

Obecnie żyjemy w świecie, gdzie ciągle musimy reagować na bieżące sytuacje, stawiane są przed nami wysokie oczekiwania, docierają różne nieprzyjemne wiadomości, jesteśmy nieustannie oceniani i nawet wychodząc z pracy, w istocie jej nie kończymy. Taki stan powoduje, że nasz system alarmowy działa bez przerw na odpoczynek czy relaksację. Prowadzi to do stopniowego wyczerpywania się zasobów biologicznych, pojawienia się zmian emocjonalnych, fizycznych oraz zmian w zachowaniu, które mają zmniejszyć odczuwanie stresu, nie zawsze będą to jednak zmiany pozytywne.

Znane są różne techniki radzenia sobie ze stresem, które pozwalają zresetować lub przesterować nasz system alarmowy tak, aby stresory powodowały reakcję mniej nasiloną. Bez nauczenia się, jak to robić, organizm będzie zawsze w stanie wzmożonego napięcia. Z czasem doprowadzi to do różnych, często poważnych problemów zdrowotnych, trudności w relacjach międzyludzkich oraz wyraźnego obniżenia jakości życia.

Długo utrzymujący się stres może też powodować wystąpienie przewlekłego smutku, stanów lękowych, niepokoju, bezsenności i depresji. Wiele osób próbuje radzić sobie z tymi problemami, sięgając po alkohol lub narkotyki, rozładować emocje, grając w gry hazardowe czy podejmując ryzykowne zachowania seksualne.

Niestety nie ma obecnie obiektywnych badań, które określiłyby, jak wysoki poziom stresu odczuwamy. Stres to uczucie absolutnie subiektywne. Osoba, która go przeżywa, może ocenić, czy jest obecny i jak jest dotkliwy. Pracownicy ochrony zdrowia podczas przeprowadzania badania psychiatrycznego proszą o wypełnienie specjalnych kwestionariuszy, dzięki którym próbują zrozumieć przyczyny stresu oraz ich wpływ na codzienne życie pacjenta.

Warto wdrażać na co dzień różne strategie, które pozwalają obniżyć poziom odczuwanego stresu. Należą do nich np. regularna aktywność fizyczna czy tzw. uważność. Dobrze jest też sobie przypominać wieczorem, co nam danego dnia wyszło pozytywnie. Jedna ze strategii to również podzielenie wyzwań lub pracy na krótsze etapy, których zakończenie w terminie pozwoli nam się choć na chwilę zrelaksować.